Algemeen bekend is dat een pussende tand of kies ernstige schade kan aanrichten. In dergelijke gevallen circuleren de ziekteverwekkers via de bloedbaan door het lichaam en kunnen ze in alle organen /orgaansystemen hun vernietigende werk doen. Omdat men uitgaat van circulerende toxinen noemt men deze haarden: strooihaarden of focale infecties. Het is dan ook duidelijk geworden dat minimale hoeveelheden micro-organismen of microbiele- (afbraak-) producten, vanuit een niet tot klinische verschijnselen aanleiding gevende haard, voldoende zijn om maximale reacties in het organisme te bewerkstelligen!

Miescher en Böhm (1974) hebben dier- experimenteel aangetoond dat symptoomloos verlopende lokale, irritatieve infecten leiden tot bacteriëmie op afstand. Zij druppelden hiertoe bij caviae epiconjuctivaal enkele druppels van een coli-suspensie in. Dit gaf lokaal geen reactie. Evenwel trad een bacteriëmie op welke, hoewel geen ziekteverschijnselen optraden, bleef bestaan. Bij obductie echter konden in verschillende organen als milt, nieren, darmen en lever de toegediende micro-organismen weer worden aangetoond.

Latere onderzoekingen hebben echter uitgewezen dat de werkelijke gang van zaken veel gecompliceerder ligt. De haard ,die een storende werking heeft op afstand in het lichaam, hoeft niet per definitie een pussende haard of anderszins ontstoken te zijn. Men is allengs tot de overtuiging gekomen dat tevens een allergisch mechanisme in het spel is, waarbij de afbraakproducten die vanuit de haard in de bloedbaan komen, als potentiële allergenen moeten worden aangemerkt. Nieuwe, recente, ontwikkelingen binnen de moleculaire celbiologie hebben aangetoond dat de ziekmakende, storende werking verloopt via de extra- cellulaire vloeistof. Hierin eindigen de uitlopers van het neurale-(vegetatieve), het humorale- en het hormonale- systeem.

Dr. J. van Bremen, reumatoloog, heeft in 1942 uitgebreid aandacht besteed aan het ingewikkelde haardproces. Zo beschrijft hij dat het reeds lang bekend is dat bij reumatische ziekten een ontstoken tand, kies of tonsil de gewrichten, spieren en zenuwen kan aantasten of een reeds bestaande aandoening kan verergeren of een nog niet bestaande klacht kan uitlokken.

Naast reumatische aandoeningen kunnen op deze wijze ook andere ziekteprocessen ontstaan , bijv. glomerulonefritis, na verschillende vormen van angina, endocarditis, myocarditis en verder een groot aantal algehele malaiseverschijnselen , die na verwijdering van de haard verdwijnen. Terecht wijst hij er met nadruk op dat het niet de bacterie of het virus zelf is, zoals bij een sepsis, doch de stofwisselingsproducten van endogene- en of exogene- genese die via het Basis Bio- Regulatie Systeem (BBRS) het totale organisme belasten.

Ook Dr.Schlauck (Aken) bericht in die periode over focale haardactiviteit. Hij meent dat bij (reumatoïde) artritis de haarden dienen te worden gezocht in het gebit, tonsillen en bijholten. Deze processen geven niet of nauwelijks lokale klachten, doch op afstand is de vernietigingskracht zeer groot.

Dr.Billings (Mayo Clinic- odontologische sectie) geeft aan, dat bij onderzoek is aangetoond dat door radicale verwijdering van dergelijke haardprocessen het ziektebeeld volledig in remissie gebracht kan worden.

Een focale ontsteking in het gebit kan een algemene ziekte of aandoening veroorzaken

Volgens uit 650 v Chr.daterende Egyptische tafels, die in de ruïnes van Ninive werden aangetroffen, leed de machtige koning Annaper-Essa aan een vreselijke ziekte die bestond uit hevige hoofdpijnen en pijnen in de gewrichten.

In die tijd was hiervoor geen behandeling mogelijk. Toen werden op aanraden van zijn lijfarts alle slechte tanden en kiezen van de koninklijke patient getrokken en als door een wonder, verdwenen onmiddellijk al zijn klachten.

In de 17e eeuw merkte de Franse chirurg Petit op dat tandwolf allerlei kwalen in het hele lichaam kan veroorzaken en dat deze kunnen worden genezen door ontstoken en dode tanden en kiezen te trekken.

Omstreeks 1890 verscheen er een artikel van W.D. Miller, destijds een grootheid in de tandheelkunde, waarin gewezen werd op het feit dat in de mond belangrijke infectiehaarden aanwezig kunnen zijn die chronische ontstekingen in de gewrichten veroorzaken.

Daarna berichtten tal van artsen dat infecties in mond en keel aandoeningen in ver verwijderde organen kunnen veroorzaken. Het is echter de grote verdienste van de Amerikaanse arts Billings dat hij, in een klassiek artikel uit 1912 over focale ontstekingen in verband met gewrichts- en nieraandoeningen, het probleem zo nauwkeurig formuleerde dat het wereldwijd de aandacht trok van medici.

Russel L.Cecil definieert in zijn `Textbook of Medicine`(1943) een focale ontsteking als ´ ´ een gelokaliseerde ontsteking die ziekteverschijnselen veroorzaakt in andere delen van het lichaam en waarbij gewoonlijk geen bacteriën in de bloedbaan zijn aan te tonen´´.

In de laatste druk van het leerboek ‘’Pathology’’ van W.A.D.Anderson wordt de mogelijkheid geopperd ´dat focale ontstekingen de oorzaak kunnen zijn van een verscheidenheid aan symptomen zoals acuut reuma, chronische reumatische gewrichtsaandoeningen, ischias, spierontstekingen, neuralgieën enz. Dikwijls zijn bij zulke ziekten en aandoeningen, ontstoken of dode tanden en kiezen de oorzaak`.

Ondanks het feit dat met regelmaat in de literatuur artikelen verschenen waarin bijvoorbeeld verslag werd gedaan van de relatie tussen mondbacteriën en hart- en vaatziekten, reumatische afwijkingen en oogaandoeningen alsmede auto-immuunziekten, raakte langzamerhand de hypothese van de focale infectie in diskrediet. De moeilijke verbanden tussen ontstekingsprocessen *  in de mond en afwijkingen elders in het lichaam vormden wel steeds een onderwerp van discussie.

Nu, ruim honderdvijftig jaar na de publicaties van Miller, en de toegenomen kennis op het gebied van de immunologie, blijkt een hernieuwde belangstelling voor het fenomeen. De toename van kennis en nieuwe inzichten over de werking van weerstandsfactoren en de verbeterde onderzoeksmogelijkheden op dat terrein, maken dat infectiehaarden in de mond wederom een boeiend studieobject vormen.

De bacteriegiften, die door de dood van micro-organismen ontstaan tengevolge van ontstoken kaakbot of avitale (endobehandelde-) tanden of kiezen en bijvoorbeeld pocketvorming, noemt men endotoxinen. Behalve dat lokale ontstekingsmediatoren worden gevormd, zoals pro-inflammatoire cytokinen en prostaglandinen, worden deze, samen met voornoemde endotoxinen, via de bloed- en lymfesystemen in het gehele lichaam verspreid.

Dat men bij dergelijke chronische focale haardactivteit geen ontstekingsactiviteit in het bloed kan aantonen, wijt men thans aan de structuur van de ontstekingsbarricade rondom de ziektekiemen. Deze zijn van dien aard dat de permanente endotoxinenstroom telkens maar enkele van hen of kleine hoeveelheden van hun vergiften in de bloedbaan afgeeft.

Dit voorkomt een uitgebreide invasie in het bloed met daarin aantoonbare, levende, bacteriën en kan daardoor het verloop van de ziekte steeds (tijdelijk) wijzigen. Het gevolg is wel dat een en ander leidt tot een cascade van reacties in de afweersystemen en dat juist dit feit de schakel is naar de ´gevolgen op afstand´, met andere woorden: reacties elders in het lichaam.

Dit wordt door wetenschappelijk ondersteund omdat uit meerdere onderzoeken is gebleken dat ook sprake is van aanpassingsstoringen (in dit geval te wijten aan onvoldoende aanpassing van het organisme aan de binnengedrongen bacteriën) van neurale- humorale- en hormonale regelsystemen.

Door inadequate antigeen – antilichaamreactie is ook een allergische component niet uit te sluiten. Zo is bijvoorbeeld het bewijs geleverd dat bij mensen die reeds licht ontstoken vaatwanden van hart en hersenen hebben, deze ontstekingen worden verergerd door de chronische ontstekingen van tanden en kiezen. Met als uiteindelijk gevolg een vergrote kans op hart- en herseninfarcten.

Blijkens recente onderzoeken is de dentogene haardactiviteit de grootste veroorzaker van (neuro-)humorale- endocriene- en allergiserende storingen. Thans lijkt de tijd rijp om de oude, verworpen, theorieën uit het verleden nieuw leven in te blazen.

Gezien de hoeveelheid dollars die door Amerikaanse subsidieverstrekkers aan dit onderwerp worden gefourneerd, is het zeer waarschijnlijk dat de komende jaren nog veel over de relatie tussen ontstekingen van mondslijmvlies en/of kaakbot en het optreden van algehele ziekteverschijnselen zal worden gepubliceerd.

(Bewerkte auteurs H. Seyle ; M.A.J. Eijkman, J.v.Breemen)

* De expert van de tandheelkundige trepanatietechniek volgens Rost & Turk is thans tandarts W.Proot te Brugge (B).